تاریخچه لباس و پارچه

تاریخچه لباس و پارچه 

در این مقاله از مجله مُد رمگا به مطالعه  تاریخ لباس و منسوجات ، توسعه ، استفاده و در دسترس بودن آنها را در طول تاریخ بشر میپردازیم . پوشاک و منسوجات، منعکس کننده مواد و فناوری های موجود در تمدن های مختلف در زمان های مختلف است. تنوع و توزیع پوشاک و منسوجات در یک جامعه، آداب و رسوم و فرهنگ اجتماعی آن کشور و جامعه را آشکار کرده و به اشتراک میگذارد.

پوشیدن لباس منحصراً یک ویژگی انسانی است و از ویژگی های اکثر جوامع بشری می باشد. در بین دانشمندان همیشه در مورد زمان شروع پوشیدن لباس توسط انسان ها اختلاف نظر وجود داشته است، اما مطالعات مربوط به تکامل نشان می دهد که مقوله پوشش و لباس از چیزی در حدود 170000 سال پیش شروع شده است. مردم شناسان بر این باورند که پوست حیوانات و پوشش گیاهی به عنوان محافظت در برابر سرما، گرما و باران، به ویژه زمانی که انسان ها به اقلیم های جدید مهاجرت کردند، به عنوان پوششی سازگار شدند. 

ب.میرانbenyamin.miran

تولید پارچه 

تاریخ ابریشم بافی و اولین نسل پارچه های امروزی در حدود سال 400 پس از میلاد به هند برگشته، در حالی که تاریخ نخ ریسی به 3000 سال قبل از میلاد به منطقه سومر برمی گردد. پارچه از قدیم انواع مختلفی را تجربه کرده گونه هایی مثل الیاف نمدی ، تابیده ، نخ ، توری، حلقه ای، بافندگی . اولین اکتشافات بافته شدن برای ساختار پارچه در اواخر عصر حجر در خاورمیانه در منطقه زابلستان و در تمدن 8000 ساله ایلامی واقع در شهر سوخته ظاهر شد است. از زمان‌های قدیم تا امروز، روش‌های تولید پارچه پیوسته دستخوش تغییر فراوان و تکامل بسیاری بوده است و انتخاب‌ نوع پوشش در انواع پارچه های موجود تاثیر مستقیمی به دارایی‌ افراد و محیط اطراف آنها دارد. اما منابع موجود در مطالعه لباس و پارچه که شامل بقایای مواد کشف شده از طریق باستان شناسی و نمایش تاریخ نساجی، مراحل اولیه آن را به  فرهنگ مادها نسبت داده است.

اولین لباس ها

قدمت اولین نوع خیاطی به حداقل 50000 سال پیش  به غار دنیسوا واقع در منطقه  سیبری می رسد و احتمالاً توسط  آلتار یکی از نئاندرتال های شناخته شده ی ساکن در این غار ساخته شده است. حدود 10000 سال قبل از ورود نئاندرتال ها و گروه های انسانی به غار ها چند نمونه قدیمی تر که مربوط به 60000 سال پیش است که هم در غار سیبودو واقع در آفریقای جنوبی یافت شده است. دیگر نمونه‌های اولیه لباسها مربوط به 41000 تا 15000 سال پیش در مکان‌های مختلف یافت می‌شوند، به عنوان مثال. فلات ایران ، روسیه، چین، اسپانیا و فرانسه.

منسوجات و پوشاک باستانی

دانش منسوجات و پوشاک از زمان باستان و در گذشته نه چندان دور به دلیل ورود این مقوله به دسته نیاز های اصلی انسانها به سرعت به سمت پیشرفت های زیاد و مدرن شدن گسترش یافته است. اولین منسوجات واقعی پوست‌هایی که به هم دوخته شده بودند،اولین منسوجات شناخته شده در آمریکای جنوبی و در غار گیتاررو در پرو کشف شد از الیاف گیاهی بافته شده بود و قدمت آن به 8000 سال قبل از میلاد برمی گردد. نمونه‌های باقی‌مانده ازاین روش‌های نساجی اولیه، در موزه لوور پاریس نگهداری میشود .

ب.میرانbenyamin.miran

بافندگی

به جرات میتوان گفت بافندگی به نوعی اولین نوع از انواع پارچه از دوران ماقبل تاریخ تا اوایل قرون وسطی، برای بیشتر انسانها در  اروپا، خاور نزدیک و شمال آفریقا، اصلی ترین نوع پارچه می باشد با فندگی ابتدا از الیاف گیاهان و کم کم با کشف گیاه کتان به علت انعاطاف پذیر بودن و عمربیشتر نسبت به باقی الیاف به  صورت اختصاصی در تولید نساجی غالب بود و سلطه خود را تا زمان کشف پنبه و پشم حیوانات ادامه داد . دستگاه بافندگی ابتدایی از  تار و تیر تشکیل میشد. طول و عرض  پارچه بافته شده بر  روی این ماشینهای  بافندگی با تیرهای چوبی تنظیم می شد و می‌توانست به عرض ۲ تا ۳ متر برسد . لباس‌های بافته‌شده ی که با این سیستم تولید میشد اغلب از بافته کامل ساخته می‌شدند که به جای دوخت  بسته می‌شدند یا سنجاق می‌کردند.

اولین منسوجات بافته شده شناخته شده در خاور نزدیک از جنس پارچه های کتان می باشد که در محوطه نوسنگی در آناتولی کاوش شدند که  مربوط به 6000 سال قبل از میلاد مسیح است. شواهدی از کشت کتان از 8000 قبل از میلاد در خاور نزدیک و فلات ایران موجود است که بعدها با گستره و به وجود آمدن جاده ابریشم این گیاه خاص به باقی نقاط دنیا انتقال یافت ، اما در این بین و کمی بعد تر انسانها با پی بردن به خاصیت پشم در تولید پارچه به  پرورش گوسفند پرداخته اند اولین نوع پوشش پشمی به 3200 سال قبل از میلاد در غار بلو گروتو در ایتالیا کشف شده است . دیرینه شناسان اولین پارچهای نازک را درمنطقه  بین منطقه النهرین و زابلستان برای تمدن سومری های و ایلامی یافته اند که در تابستان مورد استفاده قرار میگرفته است اما به مدت خیلی زیادی با از بین رفتن این تمدن ها این نوع ایلاف از بین رفته اند، اولین  پارچه های زخیم برای فصل زمستان در لباس ها از خز گوسفند درست می شد. مردان دامن های بلند از جنس پشم و زنان عبای تا مچ پا بر تن داشته اند .ب.م 

رنگ در پارچه و تولید پارچه رنگی

هند باستان تاریخچه لباس های رنگی و استفاده رنگ در لباس را به خود اختصاص داده به طوری که در حفاری‌های مکانی تمدن دره سند تا به امروزاولین پارچه های رنگی در چندین رشته نخی رنگ شده پیچ خورده به دور یک بند ناف به همراه یک گردنبند مهره‌ای به دست آمده است که نشان دهنده رسمی در تولید نوزادان در ان منطقه میباشد  با این حال، مجسمه های سفالی کشف شده در این منطقه نشان دهنده زنانی با ردای بلند و تابیده به دور بدن است که مهره واره ای گره کرده به گردن دارن . تصاویر موهنجودارو با برچسب پادشاه  پوشیدن شال با نقش های گلدار را به تصویر می کشد این تنها مجسمه‌ای از دره سند نیست که لباس‌ها را با چنین جزئیات واضحی نشان می‌دهد. مجسمه‌های دیگر از دختران رقصنده کاوش شده‌اند که فقط پارچه ای به دور کمر پوشیده را می‌دهند، که نشان دهنده این موضوع است که سلاطین و سرمایه داران توان استفاده از پارچه در درآن دوران داشته اند ام با این حال، مجسمه‌ها هیچ دلیل مشخصی برای مشروعیت بخشیدن به تاریخ لباس های رنگی  در زمان هاراپا ارائه نمی‌دهند. اما استفاده از رنگ های طبیعی برای رنگ آمیزی پارچه ها طبق  تحقیقات نشان می دهد اولین نسل از پارچه های زنگی به 3200 سال طبق از میلاد و به هندباستان بر میگردد .

در مصر باستان هم کشت گیاهان نیل رواج داشته است. هرودوت، مورخ یونانی باستان، از پنبه هندی در قرن پنجم پیش از میلاد به عنوان "پشمی فراتر از زیبایی و خوبی از پشم گوسفند" یاد می کند. هنگامی که اسکندر مقدونی در سال 327 قبل از میلاد به هند حمله کرد، سربازان او شروع به پوشیدن لباس‌های نخی کردند که راحت‌تر از لباس‌های پشمی قبلی‌شان بود. استرابون، مورخ یونانی دیگر، به زنده بودن پارچه های ایرانی اشاره کرد و آرین از تجارت هند و عرب  در پارچه های پنبه ای در سال 130 گفت است 

اروپا در قرون وسطی و رشد صنعت مُد پز آن

لباس در اروپای قرون وسطی در قرن دوازدهم و سیزدهم برای مردان و زنان بسیار ساده و در سراسر شبه قاره کاملاً یکنواخت باقی ماند. ترکیب سنتی تونیکی کوتاه با شولای کوتاه برای مردان طبقه کارگر و تونیک بلند با شولای بلند برای طبقه مرفح و لباس بیش از حد برای زنان و شکلی فراگیر در کل اروپا داشت.  این لباسها پیشتر هم  برای همه یکسان بود و خارج از طبقات اشرافی و کارگری فرق چندانی نمیکرد و فقط بلند بودن شولا یا همان پالتوهای پشمی امروزی نشان دهنده سطح مالی بهتر مردم شبه قاره اروپا بود ، اما این نسبت در قرن چهاردهم و سه یا چهار قرن بعد به شدت دچار تغییر گشت و چنان تغییری در صنعت لباس و پوشاک اتفاق افتاد که تاریخ در هیچ کجای نوشتار و رسد خود شاهد آن نبوده است.

اروپای پس از وسطی و جنگ های صلیبی دیگر اروپای سابق و ضعیف در هیچ رسته ای نبود و تمامی کشورهای اروپا در چرخه ی رقابت و پیشرفت بزرگی آمده بودند. قرن چهاردهم شاهد پیشرفت زیادی در رنگرزی و کار پشم بود که تا حد زیادی مهمترین ماده برای لباس های بیرونی در اروپا بود. کتان به طور فزاینده ای برای لباس هایی که مستقیماً با پوست تماس داشتند مورد استفاده داشت  بر خلاف پشم، کتان را می‌توان در زیر نور آفتاب شسته و سفید کرد. پنبه را که به صورت خام از ایران و هند و جاهای دیگر وارد می‌کردند و برای تولید پارچه‌هایی مانند حوض و فوستین استفاده می‌کردند.تجار ایتالیایی  که از شام برمی‌گشتند با پارچه ابریشم هندی آشنا شدند و توانستند دانش منسوجات خوب آن منطقه را ، از جمله ابریشم سبک را به اروپای غربی آوردند. ابریشم در شمال اروپا به سرعت به یک کالای لوکس وارداتی و بسیار گران  تبدیل شد و فقط افراد ثروتمند می‌توانستند لباسهای ابریشمی دوخته شده را که در ایتالیا یا حتی مناطق دورتر را بخرند.  ایتالیا از دوران وصطی خود را الگوی تولید پوشاک و مُد در دنیا کرد ابریشم های مد روز ایتالیایی این دوره دارای الگوهای تکراری بودند اما خواهان فراوانی داشتند  مراکز ابریشم بافی عثمانی در بورسا و در نهایت از سلسله یوان چین از طریق جاده ابریشم نشات می گرفت. اما در اروپا این پارچه به صورت لباسهای بسیار زیبا و متفاوت با طرح ها و رنگها چشم نواز تبدیل میشد . 

ب.میرانbenyamin.miran

مورخان فرهنگی و لباس بر این عقیده هستند که اواسط قرن چهاردهم ظهور و تولد مُد در اروپا به صورت مملوس  قابل تشخیص است. از این قرن به بعد، مد غربی با سرعتی کاملاً ناشناخته ای برای سایر تمدن ها ، چه باستان یا معاصر، و چه غیره دیکته شده تکثیر شد و  تغییر کرد. در بیشتر فرهنگ‌های دیگر، تنها تغییرات سیاسی عمده، مانند فتح هند توسط مسلمانان، تغییرات اساسی در لباس ایجاد کرد، و در چین، ژاپن و امپراتوری عثمانی، مد در طی چند قرن تغییر جزئی داشت. اما اروپا پس از وسطی با تشکیل حکومتهای مستمره دار و تکثیر رفتارهای اجتماعی به سرعت توانست نحوه پوشش را هم تکثیر کند. در این دوره بود که برای اولین بار شکل دادن به درزها و منحنی های لباس و شروع خیاطی جدید به لباس‌ها اجازه می‌داد تا بیشتر با شکل انسان تناسب پیدا کند، و استفاده از اغلامی  مانند بند و دکمه به  مُد و پوشش لباس‌ها جلوه دیگری بدهد، برای اولین بار پارچهای رنگی صنعتی تولید گشت و رنگرزی نخ و پارچه به شغلی پر درامد در تمام دنیا تبدیل گشت.

انقلاب صنعتی و تغییرات

با انقلاب صنعتی در اروپا تغییرات سرعت بیشتری به خود گرفت و در طول انقلاب صنعتی، تولید پارچه با ماشین‌هایی که با چرخ‌های آبی کار میکردند جای خود را به  موتورهای بخار کار داد و مکانیزه شد. تولید از تولید کلبه های کوچک به تولید انبوه بر اساس سازمان خط مونتاژ تغییر کرد. از سوی دیگر تولید پوشاک که همچنان با دست ساخته می شد با به وجود امدن چرخ خیاطی که در قرن نوزدهم ظاهر شد و تولید لباس را ساده تر کرد. دیگر منسوجات فقط خانه ها و خیاطی های کوچک تولید نمیشدند کارخانه ها و کارگاه های تولیدی پا به عرصه حضور گذاشتند .عرضه پوشاک و لباس که قبل از این در بازارهای محلی بود شکلی ملیتر به ساختار خود داد و فروشگاه های لباس بوجود آمد . تغییر  به قدری چشمگیربود که در حمل و نقل در سراسر کشورها به یکی از منابع ارسال و دریافت تبدیل شد و کارخانه ها دور دست تر را تشویق به ورود به تولید کرد. پیشرفت‌های جدید مانند قایق‌های بخار، کانال‌ها و راه‌آهن هزینه‌های حمل و نقل را کاهش داد که باعث شد مردم به جای کالاهای گران‌تر که در داخل تولید مش شدند بتوانند کالاهای ارزان‌تری را که در جاهای دیگر تولید می‌شد، خریداری کنند.

تحولات قرن بیستم

با ورود و تولید الیاف مصنوعی در قرن بیستم کاربردهای جدیدی  برای منسوجات تعریف شد ، اختراعات در الیاف مصنوعی و سیستم های تولید در اوایل قرن بیستم، کارگران صنایع پوشاک و نساجی را با خطر بیکاری روبرو کرد تا جایی که در ایالات متحده کارگران متحد شدند و شروع به اعتصابات گسترده کردند. تحصیلات  صنعتی در قرن بیستم وارد رشته های دانشگاهی شد و به سرعت به صنعت در حال رشد پیوست این گسترش به حدی بود که مؤسسات آموزشی  یک بخش را به منسوجات و پوشاک اختصاص دادند. دانشگاه نبراسکا-لینکلن یک گروه نساجی، پوشاک و طراحی ایجاد کرد که اولین دانشگاه مُد در دنیا بود. پس از آن بود که لباس‌های خاص  با تولید از مواد اولیه طبیعی که توسط مجموعه‌هایی کوچک اما گران تولید میشدند و مشتریان برای خرید لباس های خاص خود و موارد منحصر به فرد یا مورد علاقه ای که در نظر گرفته بودند به آنها مراجعه می کردند .

فعالیت‌ها و خواسته‌های قرن بیستم به نفع تولیدکنندگان پوشاک بود که می‌توانستند محصولات خود را به طور مؤثرتری دارای خواص مطلوبی مانند افزایش استحکام، کشش یا دوام کنند. این ویژگی ها با تکمیل هر روزه و کیفیت  منسوجات همراه بود از دهه 1960به بعد علم نساجی شروع به تکمیل دانش خود برای مقاومت در برابر لکه ها، شعله ها، چین و چروک ها و زندگی میکروبی کرد. پیشرفت در فن آوری رنگ امکان رنگ آمیزی الیاف طبیعی و الیاف مصنوعی را که قبلاً رنگرزی دشواری داشتند را فراهم کرد. الیاف مصنوعی پس از اختراع پلاستیک توسط شرکت های نفتی و شیمیایی و پیشرفت‌ها بسیار زیاد در تولید ماشین آلات ریسندگی الیاف و سیستم‌های کنترل و امکان در تولید  قطر و شکل الیاف به یکی از بی رغیب ترین انواع الیاف در تولید صنعتی پارچه تبدیل گشته است. با ورود ماشین آلات مهندسی در سال 1970 به سازه های نساجی و کامپیوتری شدن و کنترل خط تولید، الیاف مصنوعی مانند  شامل ، نایلون، PTFE، پلی استر، اسپندکس و کولار با دقت بیشتری در طرح و رنگ تولید می شدند که این موضوع باعث شد  تولیدکنندگان پوشاک به سرعت استفاده از الیاف مصنوعی را جایگزین استفاده  از الیاف طبیعی کنند. ب.م

قرن 21 و زندگی توام با مُد

با ورود به قرن 21 و تحولات و تغییرات  چشمگیری در صنعت تولید پارچه و تولید پوشاک رغم خورد فرایندهای زیست محیطی منفی در تولید پارچه های طبیعی و مصنوعی مسئله حفظ پارچه و بازیافت آن را با اهمیت زیادی روبرو کرد به گونه ی که  تجارت جهانی لباس‌های دست دوم شروع گشته و رونق گرفت و نویدبخش کاهش استفاده مواد طبیعی در تولید پارچه شد. با این حال سازمان های بین‌المللی امروزه با چالش‌های زیادی در بازیافت پارچه به نسبت بازار لباس دست دوم روبرو هستن که در مقایسه با کل مسئله بسیار مهم تر است.استاندارد های تولید، مصرف بیش از حد و تولید ضایعات در فرهنگ مد جهانی، برندها و خرده‌فروشان را در سرتاسر جهان به استقبال بازیافت پارچه سوق داده است، که به کانون اصلی تلاش‌های پایداری در سراسر جهان تبدیل شده است. برندها به طور فزاینده ای محصولات ساخته شده از مواد بازیافتی را مطابق با تغییر انتظارات مصرف کننده تبلیغ می کنند. از سال 2010، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بازیافت منسوجات رونق گرفت تا راه‌حل‌های بازیافت را مطابق با تقاضای جهانی گسترش دهد.

امروزه الگو های دیگری در مصرف لباس مطرح گشته است که بیشتر از همیشه سلامت انسانها را مورد اهمیت قرار می دهد از سال 2020 پیشرفت‌های علمی و آمار آنها در صنعت نساجی در خصوص پوشش‌ دهی و رنگ‌ها اثرات نامشخصی بر سلامت انسان ها را نمایش می دهد که بیارنگردر حال افزایش بودن درماتیت تماسی نساجی در بین کارگران نساجی و افراد عادی مصرف کننده پوشاک است. دیگر آمارهای محققان افزایش نرخ خرید لباس های جدید توسط مصرف کنندگان غربی و همچنین کاهش طول عمر لباس را شناسایی کرده اند. محققان مد برای برطرف کردن این مسئله افزایش سطح ضایعات نساجی را ناگذیر دانسته اند که تاثیر بسیار زیادی در قیمت گذاری پوشاک دارد.

به گفته منبع خبری بازار جهانی صادرات منسوجات و پوشاک در سال 2021 بر اساس پایگاه داده های آمار تجارت کالایی سازمان ملل 772 میلیارد دلار بود. در سال 2021، بزرگترین کشورهای صادرکننده پوشاک چین (261میلیارد دلار)،آمریکا 255 میلیارد دلار ،  ، بنگلادش (28 میلیارد دلار)، ویتنام (25 میلیارد دلار)، هند (18 میلیارد دلار)، هنگ کنگ (16 میلیارد دلار)، ترکیه (15 میلیارد دلار) ، و اندونزی (7 میلیارد دلار) بوده است که تقریبا نیمی ازین سرمایه عظیم را به خود اختصاص داده اند .

ب.میرانbenyamin.miran